قلعه تاریخی فورگ یا قلعه میرزا رفیع خان در خراسان جنوبی - وبلاگ تینتا

به گزارش وبلاگ تینتا، قلعهٔ با عظمت و کم نظیر فورگ یا قلعهٔ میرزا رفیع خان که خوشبختانه تا حدود زیادی از گزند حوادث مخرب طبیعی و مصنوعی و دست تطاول زمانه در امان مانده است، همانند نگینی شاهوار در میان آثار باستانی و تاریخی استان خراسان جنوبی می درخشد.

این بنا در در زمره 10 قلعه تاریخی مهم کشور و از آثار مهم و قابل توجه ایران است که علاوه بر جایگاه ملی، ظرفیت ثبت در لیست میراث جهانی را داراست. این قلعه در روستای فورگ در پنج کیلومتری شهرستان درمیان در استان خراسان جنوبی واقع است.

از نظر پیشینه تاریخی محوطه، ساخت قلعه فورگ در زمان نادرشاه افشار از طریق میرزا بقاخان حاکم منطقه آغاز شده و پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساختمان قلعه را به اتمام رسانده است. در زمان حکومت شوکت الملک به دستور وی سپاهیانش به قلعه هجوم برده، حاکم آن را دستگیر کرده و قلعه را فتح می کند. تاریخ ساخت این قلعه در کتاب دیوان لامع، نوشته محمد رفیع بن عبدالکریم در میانی، سال 1160 ه.ق. ذکر شده است. مؤلف کتاب عین الوتابع، قلعه را این گونه توصیف کرده است: قلعه فورگ در روی کوهی است که از آجر پخته، دیوار و باروج آن را به طور محکم ساخته اند و پایه آن را سنگ چین کرده اند و دو شیر در اطراف خود داشته با دو خاکریز که قطر هر یک پنج در پنج است.

موقعیت و ساختار قلعه تاریخی فورگ (قلعهٔ میرزا رفیع خان)

قلعهٔ فورگ در جبهه شمالی روستای فورگ در ارتفاع 1840 متری بر روی ارتفاعات ابتدای درهٔ درمیان که منتهی به دشت اسدیه است، واقع شده است. وسعت قلعه حدود 9200 متر مربع است که گستردگی آن از شرق به غرب است. ورودی اصلی قلعه در حصار شرقی آن نهاده شده که البته پایین ترین نقطه قلعه به شمار می رود.

به طور کلی در معماری قلعه از سمت شرق به غرب سه بخش عمده قابل تشخیص است، بخش اول در سمت شرق شامل انبار علوفه، محل زندگی خدمه، محل نگهداری احشام، و حوض انباری است. قسمت دوم قلعه که در مرکز قلعه واقع شده است، در ارتفاع بالاتری نسبت به بخش اول نهاده شده است که در فاصله 50 متری از محل نگهداری احشام احداث شده به محل نگهداری آذوقه و تدارکات نظامی و محل سکونت سربازان و مسجد اختصاص دارد و سومین بخش که حالت مرکزیت قلعه را دارد در بالاترین بخش قلعه و در دو طبقه احداث شده که بر کل روستا و راه های ارتباطی پیرامون منطقه اشراف دارد.

در بخش شرقی قلعه که ورودی، برج های نگهبانی، آب انبار و فضاهای دیگر را شامل می گردد به علت درصد بالای تخریب در آن ها امکان تشخیص دقیق نوع کاربریشان وجود ندارد. به علت وجود آثاری از برج و بارو در حد فاصل این بخش با بخش اول، این احتمال وجود دارد که مرحلهٔ دوم دفاعی قلعه بوده تا بدین وسیله لایه های دفاعی بخش اصلی قلعه یعنی کهندژ تکمیل تر گردد.

در گوشه شمال شرقی این قسمت برجی خشتی وجود دارد با تزیینات چلیپایی یا طرح لوزی که در میان مردم روستا به برج کبوتر خانه معروفیت دارد. وجود فضاهایی مانند هشتی ها، راهروهای ارتباطی، اصطبل، محل ذخیره آذوقه، برج های نگهبانی، و فضاهایی با کاربری های دیگر از مهم ترین ویژگی های این قسمت می باشد، کهندژ یا ارگ دارای دو طبقه بوده که طبقه فوقانی آن جز قسمت های محدود، دچار تخریب شده است.

از دیگر عناصر معماری نقبی است که به خارج از قلعه راه دارد که به منظور برداشت آب، در زمان محاصره قلعه یا خروج اضطراری و پنهانی ساخته شده است.این تونل زیر زمینی که در حال حاضر تا یکصد پله آن قابل تردد است، در جریان نبرد میرزا رفیع خان با میر علم خان و پسرش امیر اسدالله خان مورد استفاده نهاده شد .